Pomocny przewodnik bezpieczeństwa online dla osób ze spektrum zaburzeń autystycznych
Ludzie ze wszystkich środowisk i z różnym doświadczeniem padają ofiarami prześladowań w Internecie i cyber przestępczości, ale badania wykazały, że osoby ze spektrum zaburzeń autystycznych (ASD) są bardziej podatne na zagrożenia internetowe niż inne.
ASD to zaburzenie rozwojowe, które wpływa na zachowanie i komunikację. Ludzie ze spektrum autyzmu żyją stosunkowo normalnym życiem, ale mogą potrzebować nadzoru i braku osądzania – cech, które zostały zidentyfikowane jako niebezpieczne, gdy osoba taka pozostawiona jest sama sobie w cyberprzestrzeni.
Dzieci i dorośli z ASD są nie tylko narażeni na ryzyko, które może ich spotkać ze strony innych, ale mogą także rozwijać kompulsywne przyzwyczajenia internetowe i uzależnienia od Internetu i mogą być bardziej narażeni na kontakt z nieodpowiednimi treściami.
Każdy powinien czuć się bezpiecznie online. Dlatego niezwykle ważne jest zapewnienie odpowiedniej ochrony i zachowanie odpowiedniego poziomu czujności w Internecie.
Zapoznaj się z naszym Przewodnikiem bezpieczeństwa internetowego dla osób z ASD, który ułatwi surfowanie po Internecie i wskaże, jak zmniejszyć podatność na ataki. (Udostępnij na Facebooku)
Spis treści:
- 01 Cyberprzemoc
- 02 Zrozumienie kontekstu wiadomości internetowych
- 03 Stawanie się ofiarą oszustwa, manipulacji lub hakowania
- 04 Narażenie na niewłaściwe treści
- 05 Przeciążenie sensoryczne w Internecie
- 06 Uzależnienie od Internetu
- 07 Jak chronić się w popularnych serwisach społecznościowych
- 08 Randki i ASD online
- 09 Jak stwierdzić, czy ktoś jest tym kim mówi, że jest
- 10 Oznaki wskazujące, że coś może być nie takie online
- 11 Sposoby poprawy bezpieczeństwa internetowego Twojego dziecka
- 12 Wnioski
Wspólne problemy online
W cyberprzestrzeni zawsze pojawia się szereg zagrożeń. Zapoznaj się z tymi zagrożeniami i bądź czujny – plan działania, który z całą pewnością będzie właściwy. Poniżej wybraliśmy najczęściej spotykane problemy, z którymi borykają się osoby z ASD, oraz wskazówki, jak przejąć kontrolę nad sytuacją.
1 Cyberprzemoc
Cyberprzemoc staje się bardziej powszechnym trendem w Internecie, w szczególności dotykającym dzieci i osoby z ASD. Prześladowcy wykorzystują platformy cyfrowe, takie jak media społecznościowe lub fora czatów internetowych, do nękania i zastraszania swoich ofiar. Czasami to prześladowanie może przerodzić się w rzeczywiste zagrożenia i zastraszanie. Każdy może stać się celem cyber przemocy, niezależnie od wieku, pochodzenia i stylu życia.
Według Journal of Mental Health Research in Intellectual Disabilities (Magazyn badań nad zdrowiem psychicznym w zakresie niepełnosprawności intelektualnej), osoby z niepełnosprawnością intelektualną i rozwojową częściej stają się ofiarami cyberprzemocy. Sojusz przeciw przemocy odkrył również, że osoby niepełnosprawne są bardziej podatne na cyberprzemoc.
Zrobiono wiele, aby zrozumieć to zjawisko i pomóc w budowaniu bezpieczniejszego środowiska online. Jednak cyberprzemoc może być czasami trudna do rozpoznania.
Komunikacja tekstowa czasami zmaga się z przekazaniem tego samego poziomu znaczenia i kontekstu, co rozmowy twarzą w twarz. Z tego powodu czasami trudno jest stwierdzić, czy ktoś celowo próbuje zastraszyć, czy też jest to nieporozumienie. Ale jeśli dana osoba przesyła obraźliwe wiadomości lub próbuje zastraszyć, lub wprawiać w zakłopotanie online, jest to zdecydowanie cyberprzemoc.
Długoterminowe skutki cyberprzemocy
Znęcanie się może wpływać na obniżenie własnej wartości lub na zdrowie psychiczne. Ciągłe nękanie może prowadzić do wycofania się ze społeczeństwa, powodować trudności w kontaktach z przyjaciółmi i rodziną. Jeśli nie zostaną podjęte żadne działania, wpływ cyberprzemocy może być głęboki i powodować długotrwałe skutki.
Nawet jeżeli brzmi to strasznie, nie pozwól, aby powstrzymywało Cię przed surfowaniem online i nawiązywaniem znaczących przyjaźni z ludźmi przez Internet.
Różne rodzaje cyberprzemocy
Cyberprzemoc to bestia o wielu twarzach, z których najczęstszą są obraźliwe wiadomości otrzymywane za pośrednictwem poczty elektronicznej, wiadomości tekstowych i czatu. Jednak nie tylko dzięki tym środkom prześladowcy mogą do Ciebie dotrzeć.
- Osoby rozpowszechniające online plotki i pogłoski o Tobie, wśród Twoich przyjaciół, a nawet obcych.
- Ktoś, kto publikuje statusy i komentarze, które mają Cię upokorzyć lub zmienić sposób, w jaki inni Cię postrzegają.
- Zagrożenia przekazywane za pośrednictwem mediów społecznościowych i innych sposobów komunikacji online.
- Ktoś, kto używa swoich profili online do dzielenia się informacjami, filmami lub zdjęciami bez Twojej zgody, lub po tym, jak poprosiłeś o ich niepublikowanie.
- Osoba, która wykorzystuje Twoje profile i informacje, aby śledzić Cię online lub w prawdziwym życiu.
- Ktoś, kto włamuje się do Twoich kont internetowych lub podszywa się pod Ciebie z zamiarem wykorzystania Twojego imienia i reputacji do rozprzestrzeniania nieodpowiednich, lub szkodliwych treści. Jest to najczęściej znane jako fraping.
Jak zapobiegać prześladowaniom online
Najnowsze badania sugerują, że cyberprzemoc występuje zwykle, gdy pewne czynniki ryzyka nie są łagodzone. Chociaż cyberprzemoc jest trudna do powstrzymania, możesz podjąć kroki, aby nie stać się ofiarą.
Pierwszym krokiem jest zmiana ustawień na kontach mediów społecznościowych, aby profile były widoczne tylko dla osób, które znasz i którym ufasz. Cyberprzemoc jest z natury oportunistyczna, więc jesteś bardziej narażony na nękanie online, jeśli obcy będą mogli łatwo skontaktować się z Tobą.
Podobnie należy zawsze unikać otwierania wiadomości lub akceptowania próśb o dodanie do znajomych od osób, których nie znasz. Zdolność do ukrywania się za ekranem komputera podczas ataku często usuwa z cyberprzemocy rzeczywistych konsekwencji ich działań, dlatego często wybierają kogoś, kto nie jest w ich kręgu towarzyskim lub kogoś, kogo nie znają.
- Zabezpiecz swoje konta w mediach społecznościowych. Ustaw poziomy zabezpieczeń na „tylko przyjaciele”, aby nieznajomi nie mogli zobaczyć Twojego profilu lub wysłać Ci wiadomości.
- Nie publikuj danych osobowych w Internecie. Nigdy nie publikuj online informacji, takich jak lokalizacja, adres, numer telefonu, szkoła lub miejsce pracy. Pomoże to zapobiec cyber stalkingowi, a także oznacza, że sprawcy nie będą mogli kontaktować się z Tobą twarzą w twarz lub przez telefon.
- Jeśli ktoś wysyła ci obraźliwe wiadomości, nie nabierz się na przynętę. Głównym celem zbirów jest wywołanie reakcji ze strony celu. Jeśli zareagujesz, może to zachęcić ich do kontynuowania, więc najlepiej jest nie dawać im tego, czego oczekują. Większość znęcających się po prostu zrezygnuje i zostawi Cię w spokoju, jeśli nie będziesz reagować.
- Zgłoś je. Jeśli ktoś zastrasza Cię lub kogoś, kogo znasz, zgłoś post zespołowi wsparcia platformy. Członek personelu przejrzy treść i podejmie decyzję o jej usunięciu lub pozostawieniu. W poważniejszych przypadkach mogą nawet podjąć działania przeciwko tyranowi, blokując go lub wykluczając.
- Zablokuj prześladowcę. Zablokowanie kogoś uniemożliwi mu dostęp do Twojego profilu i skontaktowanie się z Tobą w przyszłości.
- Rozmawiaj o tym. Niech zaufany przyjaciel lub członek rodziny wie, co się dzieje. Mogą Ci pomóc lub udzielić Ci pomocnych porad.
2 Zrozumienie kontekstu wiadomości internetowych
Nieporozumienia online
Możliwe jest niezrozumienie sytuacji podczas komunikowania się z kimś przez Internet. Łatwo przegapić kontekst lub znaczenie czyjegoś komentarza w przypadku braku wskazówek społecznych, a to może spowodować, że dyskurs internetowy nie będzie działał, a nawet stanie się gwałtowną kłótnią.
- Pamiętaj, że nie wszystko, co czytasz online, jest prawdą, i nie każdy, z kim rozmawiasz, będzie szczery.
- Jeśli coś jest niejasne, poproś osobę o wyjaśnienie, co mają na myśli, zanim podzielisz się swoją opinią.
- Korzystaj z wiarygodnych źródeł, aby podwójnie sprawdzić fakty i informacje, aby nie brać na siebie czegoś, co jest niedokładne.
- Pamiętaj, aby być grzecznym i spokojnym, nawet jeśli jesteś pewien, że ktoś się myli, lub jeśli czujesz, że jest niegrzeczny.
- Poszukaj adminów i moderatorów w grupach i forach, aby pośredniczyli w dyskusjach online, jeśli staną się niewygodne lub prowadzą do kłótni.
Fora internetowe, takie jak Talk About Autism (Porozmawiajmy o autyzmie), są stworzone specjalnie z myślą o osobach z ASD w celu nawiązywania kontaktów towarzyskich i przyjaźni. Większość z tych forów ma moderatorów, którzy monitorują dyskusje i są przeszkoleni w oferowaniu mediacji, jeśli zauważą narastające nieporozumienie.
12 sposobów na poprawę komunikacji w mediach społecznościowych i online
Korzystanie z mediów społecznościowych przynosi wiele korzyści, zwłaszcza osobom ze spektrum autyzmu, które mogą mieć problemy z interakcją z ludźmi. Istnieją jednak pewne wady związane z umieszczaniem wszystkich informacji w sieciach społecznościowych. Oto 12 wskazówek, które mogą poprawić komunikację online i zminimalizować ryzyko niezrozumienia.
- Nigdy nie dodawaj swojego szefa, nauczyciela lub przełożonego do kręgu znajomych w mediach społecznościowych. Jeśli będziesz ich znajomym online, będą mogli zobaczyć zawartość Twojego profilu, co może prowadzić do błędnych interpretacji Twojej postawy. Jeśli ich opinia o Tobie zmieni się przez to, co zobaczą, może Ci to utrudnić zdobycie awansu.
- Nigdy nie komentuj swojego miejsca pracy online, zwłaszcza jeśli narzekasz na swoją pracę. Może się to wydawać niewinne, ale może Cię to kosztować, jeśli dotrze do szefów lub kolegów. Dodatkowo większość miejsc pracy stosuje teraz zasady skierowane przeciwko publikowaniu informacji o Twojej pracy w mediach społecznościowych.
- Powstrzymaj się od publikowania treści, zwłaszcza gniewnych przekazów, które mogłyby wypaczyć opinię innych o Tobie. Potencjalni pracodawcy zazwyczaj sprawdzają Cię online i mogą oprzeć swoją opinię na tym, co widzą, nawet jeśli w rzeczywistości nie reprezentuje to tego, kim jesteś.
- Zawsze spotykaj nowego znajomego poznanego online w ciągu dnia i w miejscu publicznym. Zawsze mów komuś bliskiemu dokąd idziesz, z kim się spotykasz i o jakiejkolwiek zmianie lokalizacji. Aby zachować szczególną ostrożność, możesz zabrać ze sobą zaufanego przyjaciela lub członka rodziny. Nie idź nigdzie samemu ani nie podążaj za nowo poznaną osobą w drodze do ich domu, a jeśli czujesz, że coś jest nie tak, to po prostu odejdź.
- Przechowuj hasła w bezpiecznym miejscu i nie włamuj się na konta innych osób ani do witryn internetowych, nawet jeśli masz okazję. Ludzie z ASD często stają się ofiarą osób manipulujących, które poproszą ich o złamanie prawa lub włamanie się do komputera, co jednak jest nielegalne.
- Nie wierz we wszystko, co czytasz online – szczególnie w mediach społecznościowych. Wielu użytkowników szerzy dezinformację w Internecie, a nawet wyolbrzymia swoje dokonania, aby dobrze się prezentować.
- Nie porównuj swojego życia z życiem innych osób w mediach społecznościowych – widzisz tylko najważniejsze elementy ich życia, a nie zwykłe codzienne doświadczenia.
- Zawsze bądź uprzejmy w swoim dyskursie online i unikaj kłótni, nawet jeśli czujesz, że druga osoba się myli.
- Pamiętaj, że większość internautów uważa pisanie wielkimi literami za cyfrowy odpowiednik krzyku, i w tym kontekście pisanie dużymi literami można traktować jako niegrzeczne.
- Możesz użyć emotków lub emotikonów, aby lepiej wyrazić kontekst i znaczenie swoich słów. Na przykład dodanie buźki na końcu zdania pokaże, że jesteś szczęśliwy lub przyjaźnie nastawiony.
- Jeśli ktoś sprawia, że czujesz się nieswojo lub niebezpiecznie, opuść sytuację i zablokuj go.
- Nigdy nie wysyłaj swoich wyraźnych zdjęć ani nie przesyłaj dalej zdjęć innych osób. Jeśli udostępniasz zdjęcia bez zgody lub zdjęcia osoby nieletniej, łamiesz prawo i możesz ponieść konsekwencje prawne.
3 Stawanie się ofiarą oszustwa, manipulacji lub hakowania
Oszuści i hakerzy są niestety częścią codziennego życia online. Mówiąc prościej, niektórzy ludzie mają złe intencje i chcą manipulować innymi dla własnych korzyści.
Przedstawiają się jako ktoś, kto chce zostać Twoim przyjacielem, a nawet potencjalnym partnerem romantycznym. Będą ciężko pracować, aby zbudować relację i zdobyć Twoje zaufanie, a następnie cię orżnąć!
Oszuści, hakerzy i cyberprzestępcy zrobią to z wielu powodów. Na przykład mogą próbować nakłonić Cię do wysłania pieniędzy lub popełnienia przestępstwa w ich imieniu.
Mogą też próbować phishingu Twoich danych osobowych – takich jak dane paszportowe – ponieważ dzięki temu mogą wykraść Twoją tożsamość lub występować jako Ty online.
Najlepsze praktyki unikania oszustw i manipulacji
- Nie podawaj nikomu danych osobowych, takich jak adres, numer telefonu lub numer dowodu osobistego.
- Nigdy nie ujawniaj swoich danych bankowych lub kart kredytowych online – pamiętaj, że niektórzy oszuści mogą skontaktować się z Tobą udając, że dzwonią z Twojego banku. Twój bank nigdy nie skontaktuje się z Tobą, prosząc o podanie danych osobowych i informacji prywatnych.
- Nie mów nikomu, gdzie Ty lub Twoi przyjaciele i rodzina pracują, lub chodzą do szkoły.
- Zastanów się nad użyciem pseudonimu zamiast prawdziwego imienia – wiele osób używa swoich pierwszych i drugich imion lub tworzy dla siebie zupełnie nowe imiona.
- Bądź ostrożny, zgadzając się spotkać z ludźmi, których spotkałeś
- Nie wysyłaj pieniędzy do nikogo, kogo spotykasz online – jeśli ktoś poprosi Cię o wysłanie gotówki, prawdopodobnie próbuje Cię oszukać.
- Nigdy nie klikaj żadnych linków do stron internetowych, których nie rozpoznajesz, ponieważ mogą Cię przenieść na stronę internetową, która naruszy bezpieczeństwo Twojego komputera.
Jeśli uważasz, że padłeś ofiarą oszustwa, ważne jest, aby natychmiast skontaktować się z bankiem i lokalnym organem ścigania.
Play it Safe (Graj asekuracyjnie)
Centrum Edukacji Średniej dla Uczniów z Zaburzeniami ze Spektrum Autystycznym stworzyło łatwy do zapamiętania skrót oznaczający bezpieczeństwo w Internecie, Play It Safe (Graj asekuracyjnie).
Powiedz znajomemu lub członkowi rodziny, jeśli ktoś poprosił Cię o takie informacje lub, gdy nie czujesz się bezpiecznie.
Załączniki – pamiętaj, że załączniki do wiadomości e-mail mogą zawierać złośliwe oprogramowanie, które może uszkodzić komputer i zebrać prywatne informacje. Nie otwieraj ich, jeśli nie jest to plik, którego oczekujesz od kogoś, komu ufasz.
Twoje odczucia są ważne. Jeśli coś sprawia, że czujesz się nieswojo lub odczuwasz zagrożenie, zatrzymaj się i poinformuj kogoś o tej sytuacji.
Informacje – pamiętaj, że nie wszystko, co czytasz online, jest prawdą.
Rób przerwy w pracy z komputerem, aby się z kimś spotkać, rozciągnąć i pozwolić oczom odpocząć.
Wydawaj swoje pieniądze w bezpieczny sposób. Nie kupuj rzeczy z nieznanych sklepów lub linków i nie wysyłaj ludziom pieniędzy.
Zachowuj się kulturalnie i nie mów rzeczy online, których nie powiedziałbyś w prawdziwym życiu.
Przyjaciele online powinni pozostać online – jeśli ktoś prosi o spotkanie, odmów.
Korzystaj i baw się dobrze!
4Narażenie na niewłaściwe treści
W Internecie znajdziesz wiele wspaniałych i pouczających informacji, jednak wśród nich ukryte są jednakowe ilości nieodpowiednich i szkodliwych treści. Czasami możesz natknąć się na obrazy przemocy, pornografii i nielegalnych treści, których większość ludzi wolałaby uniknąć. Dostęp do takich treści jak pornografia dziecięca, nawet przez przypadek, może mieć katastrofalne konsekwencje prawne, dlatego ważne jest, aby się przed tym zabezpieczyć.
Narzędzia do blokowania niewłaściwych treści
1. SafeSearch:
Filtr Google SafeSearch blokuje drastyczne treści z wyników wyszukiwania Google. Mimo że nie zawsze jest w 100% dokładny, umożliwia filtrowanie takich treści, jak pornografia i drastyczne obrazy podczas googlowania na tablecie, telefonie lub komputerze.
Jak skonfigurować filtr SafeSearch:
Przejdź do przycisku „Ustawienia” (settings) na stronie głównej Google, a następnie przejdź do ustawień wyszukiwania (search settings). W filtrach SafeSearch zaznacz pole obok opcji „Włącz filtr SafeSearch” (turn on SafeSearch) i pamiętaj, aby kliknąć przycisk „Zapisz” (Save) przed wyjazdem.
Możesz sprawdzić przewodnik Google SafeSearch, aby dowiedzieć się, jak włączyć filtr na urządzeniu z Androidem lub iOS.
2. Filtry internetowe:
Filtry internetowe, takie jak Net Nanny, monitorują odwiedzane witryny, w celu zablokowania nieodpowiednich treści. Możesz dostosować filtr do wyszukiwania konkretnych treści, a nawet tworzyć listy witryn, które uznasz za bezpieczne. Jest to doskonałe narzędzie dla dorosłych, którzy chcą odfiltrować treści, które nie są bezpieczne w pracy, a także dla rodziców, którzy chcą chronić swoje dzieci w Internecie.
3. Blokowanie reklam i wyskakujących okienek:
Wszyscy słyszeliśmy historie o przyjaciołach, którzy czuli oddech podglądających osobników podczas korzystania z komputera, gdy nagle w pewnym momencie na ekranie pojawiało się niespodziewane, drastyczne pop-up. Możesz chronić się przed tymi potencjalnie katastrofalnymi zdarzeniami, instalując w przeglądarce blokadę reklam i wyskakujących okienek.
4. Ochrona antywirusowa i ochrona przed złośliwym oprogramowaniem:
Niektóre wirusy i złośliwe oprogramowanie uaktywniają wyskakujące okienka z drastycznymi treściami, które przejmą Twój ekran w najbardziej nieodpowiednich momentach. Dobry, aktualny program antywirusowy nie tylko chroni komputer przed szkodliwymi infekcjami, ale także chroni przed nieodpowiednimi treściami.
5. Linki:
Unikaj klikania linków, których nie rozpoznajesz. Nawet jeśli wiadomość zostanie wysłana do Ciebie przez znajomego, nie klikaj na link, którego nie rozpoznajesz, lub nie oczekujesz. Często będziesz otrzymywać wiadomości spamowe za pośrednictwem wiadomości tekstowych i e-mailowych, które proszą Cię o kliknięcie linku, aby uzyskać dostęp do ich strony internetowej, a nawet nagrody, ale w ten sposób narażasz się na wirusa lub oszustwo.
5 Przeciążenie sensoryczne w Internecie
Dla tych z nas, którzy są nadwrażliwi sensorycznie, urządzenia elektroniczne i Internet mogą wywołać wszechstronne przeciążenie. Głośne dźwięki, jasne podświetlenie, nieoczekiwana muzyka i automatyczne odtwarzanie filmów to tylko garść czynników drażniących, które mogą przytłaczać.
Na szczęście istnieją kroki, które możesz podjąć, aby zminimalizować wpływ tych czynników na zmysły.
- Dostosuj poziomy jasności ekranu i zainwestuj w aplikację, która blokuje niebieskie światło na urządzeniu. Chociaż spowoduje to, że ekran będzie wyglądał z lekko pomarańczowym odcieniem, blokowanie niebieskiego światła jest koniecznością dla zmniejszenia obciążenia, które podświetlenie ma na nasze zmysły. Aplikacje blokujące niebieskie światło są dostępne dla większości urządzeń, a nawet pomogą Ci szybciej zasnąć i zminimalizować wpływ na migreny powodowane nadwrażliwością.
- Wyłącz automatyczne odtwarzanie wideo i audio na platformach mediów społecznościowych.
- Zainwestuj w „cichą” klawiaturę i mysz, aby zmniejszyć hałas klikania podczas pisania.
- Biały szum to świetne narzędzie do uspokojenia zmysłów. Może również zagłuszyć irytujące dźwięki, takie jak szum komputera lub hałaśliwych sąsiadów! Wideo z białym szumem są dostępne za darmo na YouTube lub, alternatywnie, możesz kupić urządzenie z białym szumem.
6 Uzależnienie od Internetu
Urok i łatwość kontaktów towarzyskich w Internecie może negatywnie wpłynąć na chęć nawiązywania kontaktów towarzyskich w świecie rzeczywistym. Uzależnienie od Internetu jest poważnym problemem, a szczególnie jeśli dotyczy wielu osób. Badania sugerują, że osoby podatne na zachowania obsesyjne są bardziej narażone na uzależnienie od Internetu. Osoby z ASD i zaburzeniami lękowymi są szczególnie zagrożone.
Łatwo zrozumieć, dlaczego – Internet oferuje azyl i łatwy sposób na łączenie się i komunikację z rówieśnikami. Kiedy większość Twoich przyjaciół korzysta z Internetu, to właśnie tam będziesz chciał spędzać większość czasu.
Dla Twojego zdrowia psychicznego i fizycznego ważne jest abyś rozwijał i utrzymywał relacje w świecie rzeczywistym. Internet jest wspaniałym narzędziem, ale jeśli koliduje z możliwością spędzania czasu z przyjaciółmi i rodziną, to może lepiej zrobić sobie przerwę.
Wskazówki dotyczące przeciwdziałania uzależnieniu od Internetu
- Ustaw sobie limit czasu dla aktywności przy komputerze. Możesz ustawić timer na godzinę lub dwie i wylogować się, gdy upłynie czas.
- Stwórz plan lub planuj spędzać określoną ilość czasu z przyjaciółmi i rodziną, lub zajmować się swoim hobby i ćwiczeniami każdego dnia. Uwzględnij swój czas online w swoim grafiku, ale zaplanuj również inne aktywności na swój wolny czas.
- Upewnij się, że wykonałeś wszystkie inne zadania, które musisz wykonać, np. prace domowe, przed codzienną porcją surfowania po Internecie.
- Korzystaj ze specjalnie zaprojektowanych aplikacji, które przypomną Ci o przerwie. Programy takie jak Offtime monitorują Twoją aktywność i pokazują, ile czasu spędzasz w mediach społecznościowych. Możesz nawet ustawić je tak, aby w określonych porach dnia blokowały niektóre witryny, takie jak Facebook.
- Ustaw powiadomienia push w mediach społecznościowych na ciche w telefonie lub tablecie. W ten sposób otrzymasz je dopiero po zalogowaniu, a nie kiedy jesteś zajęty innymi czynnościami.
Jeśli uważasz, że możesz stać się ofiarą uzależnienia od Internetu, możesz poprosić lekarza o skierowanie do doświadczonego terapeuty, który będzie w stanie udzielić Ci więcej porad.
7 Jak chronić się w popularnych sieciach społecznościowych
Poniżej opracowaliśmy krótki przewodnik, który pozwoli zachować bezpieczeństwo w niektórych z najpopularniejszych sieci społecznościowych. Przeanalizujemy ryzyko i powiemy jak zmienić ustawienia konta, aby uniknąć drastycznych treści, oszustów, fałszywych profili i cyberprzemocy.
- Na Facebooku oszuści, używając fałszywych profili, mogą łatwo się zaprzyjaźniać i oszukiwać.
- Istnieje średnie lub wysokie ryzyko narażenia na linki, które prowadzą do oszustw na stronach internetowych, które wyłudzają dane osobowe.
- Cyberprzemoc jest często służy do nękania swoich ofiar na Facebooku.
- Chociaż jest to niezgodne z zasadami Facebooka, możesz być narażony na krzywdzące posty, których ich filtry treści nie wykryły.
- Funkcje takie jak automatyczne odtwarzanie wideo mogą powodować przeciążenie sensoryczne.
- Media społecznościowe jako całość mogą uzależniać.
Sposoby ochrony na Facebooku
Nie podawaj danych osobowych:
Chociaż Facebook prosi o imię i nazwisko, unikaj podawania ich, jeśli możesz. Zamiast tego wiele osób używa pseudonimu lub tworzy fałszywe nazwisko. To utrudni ludziom śledzenie Cię na innych platformach lub w prawdziwym życiu.
Unikaj nadmiernego dostosowywania sekcji „o mnie”. Nigdy nie powinieneś mówić Facebookowi, gdzie mieszkasz, pracujesz lub studiujesz.
Jeśli korzystasz z urządzenia z GPS, nie zezwalaj Facebookowi na publikowanie Twojej lokalizacji. Najprostszym sposobem na to jest zablokowanie Facebookowi dostępu do informacji o lokalizacji urządzenia. Zazwyczaj to ustawienie można znaleźć na urządzeniu w obszarze Ustawienia> Prywatność> Usługi lokalizacji.
Uczyń swoje konto prywatnym:
Upewnij się, że Twój profil jest prywatny, aby tylko Twoi znajomi mogli widzieć Twoje statusy i wysyłać Ci wiadomości. Zmniejsza to ryzyko napotykania cyberprzemocy poprzez przejęcie przez Ciebie odpowiedzialności za to, kto może się z Tobą skontaktować. Pamiętaj, że nieznajomi nadal będą mogli czytać wszelkie komentarze na postach Twoich znajomych i na stronach publicznych.
Jak ustawić swoje posty, aby były dostępne tylko dla znajomych:
Po otwarciu okna dialogowego stanu kliknij menu rozwijane ustawień prywatności w dolnym pasku. Podpowiedź brzmi: „znajomi” lub „publiczny”. Jeśli zaznaczone jest okienko „znajomi”, oznacza to, że post będzie widoczny tylko dla zaakceptowanych przez Ciebie znajomych. Jeśli jest ustawiony na „publiczny”, kliknij go i wybierz „znajomi” przed naciśnięciem przycisku posta.
Jak ustawić profil na prywatny:
Zaloguj się na Facebooku i wybierz strzałkę u góry strony na pasku głównym. Z tego miejsca wybierz „ustawienia”.
Po załadowaniu strony ustawień wybierz „prywatność” na pasku bocznym. Spowoduje to załadowanie dwóch kategorii ustawień prywatności, które możesz zmienić.
Istnieją dwie opcje prywatności w obszarze „Twoja aktywność”. Aby uzyskać najlepszą możliwą prywatność, ustaw je w następujący sposób:
Kto może zobaczyć Twoje przyszłe posty?
Powinien być ustawiony na „tylko znajomi”, aby obcy nie mogli zobaczyć Twoich prywatnych aktualizacji statusu.
Ogranicz odbiorców postów, które udostępniłeś znajomym przyjaciół lub opinii publicznej?
Jeśli zdecydujesz się zmienić to na „tylko znajomi”, zwiększy to prywatność wszystkich Twoich poprzednich postów, dzięki czemu obcy nie będą mogli ich już zobaczyć.
Następnie zdecyduj, w jaki sposób ludzie mogą Cię znaleźć i się z Tobą skontaktować.
Kto może dodawać mnie do znajomych?
Jeśli nie jesteś zainteresowany otrzymywaniem próśb od nieznajomych, ustaw tę opcję na znajomi znajomych. Niestety, nie ma sposobu, aby całkowicie wyeliminować wysyłanie żądań przez ludzi, ale to znacznie zmniejszy liczbę zdarzeń.
Kto może zobaczyć Twoją listę znajomych?
Aby zapewnić optymalne bezpieczeństwo, ustaw je na „znajomi” lub „tylko ja”.
Kto może Cię wyszukiwać, korzystając z podanego adresu e-mail/numeru telefonu?
Jeśli martwisz się, że obcy lub prześladowcy wyśledzą cię za pomocą adresu e-mail, lub numeru telefonu, ustaw te informacje, jako tylko na „znajomych”. Twoi znajomi mogą już skontaktować się z Tobą za pośrednictwem Twojego konta, więc nie będą mieli powodu, by szukać Cię w inny sposób.
Czy chcesz, aby wyszukiwarki poza Facebookiem prowadziły do Twojego profilu?
Jeśli wybierzesz tak dla tej opcji, umożliwi to ludziom odnalezienie Twojej strony na Facebooku przez wyszukanie Twojego nazwiska w Google lub jakiejkolwiek innej wyszukiwarce. Aby uzyskać optymalne bezpieczeństwo, wybierz nie.
Następnie przejdź do ustawień „osi czasu i tagowania”, aby zakończyć proces.
Kto może zamieszczać wpisy na Twojej osi czasu?
Aby uniemożliwić nieznajomym (i prześladowcom) publikowanie na Twojej osi czasu, możesz ustawić tę opcję na „tylko ja”. Jednak uniemożliwi to również znajomym publikowanie postów na Twojej osi czasu.
Kto może zobaczyć, co inni umieszczają na mojej osi czasu?
Ponownie ustaw tę opcję na „znajomych” lub „tylko ja”, aby nieznajomi nie widzieli postów, które inni ludzie pozostawiają na Twojej osi czasu.
Unikaj cyberprzemocy:
Jeśli ktoś używa Facebooka, aby Cię nękać, możesz zablokować mu dostęp do Twojego profilu lub możliwość skontaktowania się z Tobą. Wszystko, co musisz zrobić, to przejść do ich profilu i wybrać menu rozwijane, które jest reprezentowane przez trzy małe kropki na górze strony. Następnie wybierz „blokuj”. Nie będą mogli znaleźć ani wyświetlić Twojego profilu, a ponadto nie zostaną powiadomieni, że ich zablokowałeś.
Unikaj nieodpowiednich treści:
W większości oprogramowanie cenzury Facebooka filtruje niewłaściwe i szkodliwe treści z Twojego kanału. Można jednak również ustawić Facebooka, aby filtrować z osi czasu komentarze zawierające określone słowa.
Wróć do ustawień „osi czasu i tagowania”, a pod kategorią osi czasu wybierz opcję „ukryj komentarze zawierające pewne słowa”. Stąd możesz utworzyć listę słów, fraz, a nawet emotek, których nie chcesz widzieć na osi czasu, a Facebook zablokuje je dla Ciebie.
Zrób sobie przerwę:
Możesz wylogować się z Facebooka w dowolnym momencie, ale w przypadku dłuższego urlopu możesz także tymczasowo dezaktywować swoje konto. Wszyscy Twoi znajomi, posty i zdjęcia pozostaną na Twoim profilu, gdy Cię nie będzie, ale nikt inny nie będzie mógł zobaczyć Twojego konta ani wysyłać Ci wiadomości do następnego logowania. Jest to świetne rozwiązanie, jeśli musisz odpocząć od mediów społecznościowych, ale nie chcesz stracić całej zawartości i wspomnień.
Aby dezaktywować konto, przejdź do ustawień> ogólne> zarządzaj kontem> dezaktywuj swoje konto.
Jakie są główne zagrożenia na Twitterze?
- Twitter jest ośrodkiem aktywności społecznej i politycznej, ale czasami może stać się przytłaczający i przykry.
- Ze względu na różnorodne treści Twittera możesz od czasu do czasu natknąć się na tweety drastyczne lub prowokujące.
- Na Twitterze często zdarzają się żarliwe dyskusje, a użytkownicy mogą być narażeni na cyberprzemoc.
- Podobnie jak wszystkie media społecznościowe, Twitter może stać się uzależniający i zakłócać codzienne życie.
Sposoby ochrony na Twitterze
Uczyń swoje tweety prywatnymi:
Gdy ustawisz profil i posty na Twitterze jako prywatne, będą one widoczne tylko dla obserwujących. Gdy ktoś nowy podąży za Tobą, Twitter wyśle Ci powiadomienie i zostaniesz poproszony o zatwierdzenie jego prośby lub jej odrzucenie. Jednak konta, które Cię śledziły, zanim ochroniłeś swoje tweety, nadal będą mogły wyświetlać profil użytkownika i wchodzić z nim w interakcje, chyba że je zablokujesz.
Aby chronić swoje tweety, przejdź do sekcji prywatności Tweeta w ustawieniach prywatności i bezpieczeństwa i zaznacz pole obok „chroń moje tweety”. Kliknij przycisk Zapisz, wprowadź hasło, aby potwierdzić, i gotowe!
Dodatkowo możesz tak zrobić, aby osoby, które mają Twoje dane kontaktowe, nie były w stanie Cię znaleźć na Twitterze, chyba że ich obserwujesz. Na stronie ustawień prywatności i bezpieczeństwa usuń zaznaczenie obu opcji wykrywalności.
Zapobiegaj publikowaniu przez Twitter informacji o Twojej lokalizacji:
Za każdym razem, gdy tworzysz Tweet, będziesz mógł wybrać, czy Twitter powinien opublikować Twoją lokalizację, czy nie. Domyślnie Twitter nie udostępnia Twojej lokalizacji, chyba że już włączyłeś taką usługę.
Unikaj cyberprzemocy:
Blokowanie kogoś na Twitterze odbywa się podobnie jak na Facebooku. Z ich profilu kliknij ikonę „zobacz więcej” (trzy pionowe kropki) i z menu wybierz „blokuj”. Następnie kliknij ponownie „blokuj”, aby potwierdzić. Osoby zablokowane nie mogą śledzić ani wyświetlać Twojego profilu na Twitterze. Twitter nie wyśle im powiadomienia, gdy ich zablokujesz, ale jeśli odwiedzą Twój profil, otrzymają wiadomość informującą, że zostali zablokowani.
Unikaj nieodpowiednich treści:
Najlepszym sposobem na uniknięcie treści, których nie chcesz oglądać na Twitterze, jest śledzenie tylko osób, które są już Twoimi przyjaciółmi i wyświetlanie treści tylko na głównym kanale Twittera. Po zagłębieniu się w funkcję wyszukiwania na Twitterze lub zbadaniu hashtagów narażasz się na nieodpowiednie treści. Domyślnie Twitter wyświetli ostrzeżenie przed wyświetleniem treści, które uzna za niebezpieczne, ale nie jest to w 100% dokładne, ponieważ niektóre treści mogą prześlizgnąć się przez filtry Twittera.
Zrób sobie przerwę:
Dezaktywacja konta na Twitterze jest trwalszym rozwiązaniem, więc jeśli musisz na chwilę odejść, lepiej się po prostu wylogować. Możesz całkowicie dezaktywować konto, ale w trakcie tego procesu będziesz musiał pogodzić się z utratą profilu i przeszłymi tweetami.
Podczas publikowania osobistych zdjęć na Instagramie ważna jest prywatność. Nie chcesz, aby nieznajomi mogli uzyskać dostęp do Twoich danych osobowych lub użyć zdjęć do podszywania się pod Ciebie online.
Na szczęście możesz zrobić to tak, aby wszystkie twoje posty były prywatne i tylko Twoi znajomi mogli je zobaczyć. Aby to zrobić, przejdź do ustawień, a następnie wybierz prywatność konta i włącz ‚konto prywatne’.
Teraz ludzie, zanim zobaczą Twoje posty, obserwujących i listę obserwujących, będą musieli wysłać Ci prośbę o umożliwienie obserwowania, którą będziesz mógł zatwierdzić. Jeśli ktoś śledził Cię przed ustawieniem konta na prywatne i nie chcesz, aby był już w stanie widzieć Twoje posty, musisz go zablokować.
Unikaj cyberprzemocy:
Podobnie jak większość platform mediów społecznościowych, Instagram ułatwia blokowanie. Wszystko, co musisz zrobić, to przejść do ich profilu, nacisnąć przycisk „zobacz więcej” (reprezentowany przez małe kropki) i wybrać „blokuj”.
Ktoś, kto został zablokowany nie może już znaleźć Twojego profilu, postów ani historii. Instagram nie powiadomi danej osoby, gdy ją zablokujesz.
Unikaj nieodpowiednich treści:
Chociaż publikowanie treści drastycznych jest niezgodne z zasadami Instagramu, niestety niektórzy użytkownicy nadal je udostępniają. Podobnie jak w przypadku Twittera, najlepszym sposobem uniknięcia potknięcia się o treści drastyczne jest trzymanie się profili osób, którym ufasz, i unikanie eksplorowania hashtagów.
Limit czasu:
Jeśli potrzebujesz przerwy od konta na Instagramie, zaloguj się korzystając z przeglądarki na komputerze albo urządzeniu mobilnym, przejdź do swojego profilu i kliknij „edytuj profil”. Wybierz „tymczasowo wyłącz moje konto” i postępuj zgodnie z instrukcjami. Wszyscy Twoi obserwatorzy i treść pozostaną, dopóki nie będziesz gotowy do ponownego zalogowania.
8 Randki online a ASD
Randki online to świetna droga do poznania nowych przyjaciół i potencjalnych partnerów romantycznych, ale niosą ze sobą całkiem poważne niebezpieczeństwa. Ludzie, których spotykasz za pośrednictwem serwisów randkowych online, nie zawsze są tymi, za których się podają, a tworzenie fałszywych profili (catfishing) jest powszechne.
„Catfish” to osoba, która tworzy profil randkowy online, dzięki któremu udaje kogoś innego. Może wykorzystywać między innymi fałszywe imię, fałszywe zdjęcia i fałszywą historię życia, aby wytworzyć w Twojej wyobraźni obraz osoby, którą nie są.
To może być trudne do stwierdzenia, czy ktoś oszukuje, dlatego poniżej zastanowimy się, jak sprawdzić, czy dana osoba mówi prawdę o swojej tożsamości.
Jeśli korzystasz z Internetu do umawiania się na randki, pamiętaj:
- Zawsze rozmawiaj z kimś i staraj się poznać tę osobę, zanim zgodzisz się na osobiste spotkanie.
- Poproś o rozmowę przez wideo czat lub telefon, aby sprawdzić, czy jest to ta sama osoba, co na zdjęciach. Ktoś, kto mówi prawdę o sobie, rzadko będzie miał z tym problem i będzie wdzięczny za możliwość sprawdzenia, że Ty też.
- Zapytaj również, czy można dodać ją do znajomych na Facebooku, jeśli masz konto. W ten sposób możesz sprawdzić ich profil, zdjęcia i znajomych, aby uzyskać jaśniejszy obraz tego, kim są.
- Na spotkania zawsze wybieraj miejsce w przestrzeni publicznej, takiej jak kawiarnia, w ciągu dnia. Upewnij się, że w pobliżu są ludzie, którzy mogą Ci pomóc, jeśli wpadniesz w kłopoty, i zastanów się, czy nie poprosić znajomego lub członka rodziny, aby był w pobliżu
- Nigdy nie podawaj swoich danych osobowych, takich jak adres, nawet jeśli oferują, że przyjadą po Ciebie.
- Upewnij się, że możesz dostać się do i z miejsca spotkania w sposób niezależny i bezpieczny. Nie powinno się uzależniać od nieznanej osoby w sprawie odwiezienia do domu, gdyż możesz na przykład jej nie lubić.
9Jak stwierdzić, czy ktoś jest tym kim mówi, że jest
Większość ludzi, z którymi spotykasz się online, będzie uczciwa, ale niektórzy wykorzystują fałszywe profile zaprojektowane tak, aby Cię wciągnąć w znajomość i manipulować Tobą. Na szczęście, używając kilku prostych sztuczek, zazwyczaj można sprawdzić, czy ktoś mówi prawdę o swojej tożsamości.
Zweryfikuj zdjęcie:
Sprawdź, czy ich zdjęcie profilowe należy do prawdziwej osoby.
Jeśli inne zdjęcia na ich koncie pokazują tę samą osobę, mogą mówić prawdę. Możesz zapisać jedno z tych zdjęć na swoim komputerze i użyć wyszukiwarki zdjęć Google, aby sprawdzić, czy pojawia się w innym miejscu online.
Jeśli pojawia się w wielu miejscach, mogą używać skradzionego zdjęcia profilowego. Ale jeśli pojawia się tylko na ich profilu, prawdopodobnie są to ich zdjęcia.
Sprawdź liczbę znajomych:
Czy mają na swoim koncie innych znajomych? Jeśli jesteś jedynym znajomym, którego mają, mogli użyć fałszywego profilu, aby Cię zaatakować.
Jeśli mają innych znajomych, czy znajomi kiedykolwiek publikują coś na osi czasu danej osoby, co mogłoby wskazywać, że znają się w prawdziwym życiu? Jeśli nie, mogą używać fałszywego profilu, tylko po to, aby przyciągnąć kilka wybranych osób, których zresztą nigdy wcześniej nie spotkały.
Sprawdź ich aktualizacje statusu i posty:
Czy ich status jest regularnie aktualizowany, codzienne posty o bieżących wydarzeniach? A może publikują przede wszystkim linki i reklamy? Jeśli najczęściej publikują linki i reklamy, prawdopodobnie wykorzystują fałszywy profil do oszustwa lub sprzedaży.
Tajność:
Czy kazali Ci zachować waszą znajomość w tajemnicy? Jeśli tak, oznacza to, że mogą mieć złe intencje i że nie mają uczciwych zamiarów.
Pieniądze:
Czy poprosili Cię o pieniądze albo powiedzieli, że są w złej sytuacji i potrzebują pomocy finansowej? Jeśli tak, najprawdopodobniej pozują na przyjaciela, aby Cię oszukać.
Jeśli podejrzewasz, że Twój przyjaciel online nie jest tym, za kogo się podaje, powinieneś przestać z nim rozmawiać i zablokować jego konto.
10Oznaki wskazujące, że coś może być nie takie online
Jeśli czujesz zdenerwowany, niekomfortowo lub zagrożony, coś może być nie tak z daną relacją online. Ważne jest, aby słuchać tego wewnętrznego uczucia i opuścić sytuację, zanim stanie się zbyt trudna. Być może będziesz musiał zablokować osobę, która sprawia, że czujesz zagrożenie, lub poszukać pomocy u osoby trzeciej, takiej jak członek rodziny lub policja.
Jeśli jeden z Twoich internetowych przyjaciół mówi coś pewnego dnia, a następnego temu zaprzecza, to możliwe, że nie jest prawdomówny co do swojej tożsamości. Możesz użyć kroków wymienionych powyżej, aby sprawdzić, czy wszystko się zgadza, a jeśli nie, możesz podjąć decyzję o usunięciu tej osoby z kręgu internetowych znajomych.
Cyberprzemoc jest powszechna w mediach społecznościowych, a jeśli ktoś jest okrutny wobec Ciebie lub innych ludzi, nie jest wart Twojego czasu. Powinieneś zgłosić ich drastyczne komentarze administratorowi strony, a następnie zablokować je, aby uniemożliwić im kontakt z Tobą w przyszłości.
Jeśli coś wydaje się zbyt piękne, aby mogło być prawdziwe, to prawdopodobnie tak jest. Zawsze powinieneś być wyczulony na oszustwa. Pamiętaj, że jeśli ktoś nieznajomy lub przyjaciel oferuje coś, co brzmi trochę podejrzanie, jak nagroda za kliknięcie linku, powinieneś tego za wszelką cenę unikać. Jeśli nie masz pewności, możesz wyszukać w Google lub nawet Snopes.com, aby dowiedzieć się, czy to oszustwo.
11Sposoby poprawy bezpieczeństwa internetowego Twojego dziecka
Ochrona dziecka przed zagrożeniami w Internecie powinna być troską wszystkich rodziców, bez względu na to, czy mają dzieci ze spektrum autyzmu, czy nie. Zebraliśmy następujące wskazówki w formie przewodnika, aby zapewnić dzieciom bezpieczeństwo w Internecie i uniknąć niektórych zagrożeń, na które można się natknąć w Internecie.
- Trzymaj komputer swojej rodziny w przestrzeni wspólnej, na przykład w salonie lub w kuchni. W ten sposób możesz regularnie sprawdzać i obserwować, co dzieje się w kręgach społecznościowych Twojego dziecka.
- Utwórz wizualne przypomnienia i plakaty z poradami dotyczącymi bezpieczeństwa w Internecie i powieś je w pokoju wokół komputera. Może to być świetna okazja, aby usiąść z dzieckiem i porozmawiać o bezpieczeństwie w Internecie, jednocześnie wspólnie wymyślając kilka zasad.
- Edukuj swoje dziecko w zakresie bezpieczeństwa w Internecie, wyjaśniaj, aby rozumieli i regularnie odświeżali swoją wiedzę.
- Wykonuj różne scenariusze ze swoim dzieckiem, aby nauczyć je reagować na zagrożenia internetowe w bezpiecznym otoczeniu. Możesz utworzyć konto na platformie, której używają, i użyć go do wysłania im wiadomości w ramach odgrywania ról, aby wyglądało to bardziej realistycznie.
- Napisz i egzekwuj ścisłą listę czasów korzystania z Internetu, aby uniknąć komplikacji związanych z uzależnieniem od Internetu. Możesz nawet podzielić czas spędzony online na osobne kategorie, takie jak gra lub nauka, i wprowadzić to również w grafiku.
- Odłącz całą elektronikę na około dwie godziny przed snem, aby poprawić sen dziecka.
- Używaj internetowych filtrów treści, takich jak Net Nanny, do monitorowania i ograniczania zakresu przeglądania Twojego dziecka. Te programy ograniczą również ich dostęp do nieodpowiednich treści i innych zablokowanych stron internetowych.
- Zainstaluj przyjazne dzieciom przeglądarki internetowe, takie jak KidSplorer – są atrakcyjne wizualnie dla dzieci i sprawiają, że korzystanie z Internetu jest bezpieczniejsze. Podobnie jak w przypadku filtra treści, będą mogli uzyskać dostęp tylko do określonych witryn, a nawet zablokować dostęp do Internetu o określonych godzinach.
- Ustal z nimi plan, co powinni zrobić, jeśli napotkają na cyberprzemoc, jak powinni zareagować i komu powiedzieć.
- Nieformalnie pytaj ich o ich znajomych online i o to, o czym rozmawiali, tak samo, jak pytasz ich, jak minął dzień szkolny.
- Dostarcz im listę kontrolną z informacjami, których nie wolno im udostępniać przez Internet, takich jak pełne imię i nazwisko, data urodzenia, adres i nazwa szkoły.
12 Wnioski
Podsumowując, kluczowym działaniem jest zapewnienie bezpieczeństwa w Internecie. Skup się na wprowadzeniu bardziej rygorystycznych środków ochrony online i zwiększonych środków bezpieczeństwa. Kształć się, bądź czujny i bądź świadomy.
Osoby z ASD są bardziej podatne na zagrożenia internetowe, więc tym bardziej ważne jest przestrzeganie naszych wskazówek, aby zachować ich bezpieczeństwo online.
Osoby stosujące cyberprzemoc i oszuści będą niestety zawsze obecni online, więc Twoim zadaniem jest stanąć na wysokości zadania i podjąć niezbędne kroki, aby chronić siebie i swoich bliskich przed atakami.
Postępuj zgodnie z naszymi wskazówkami, aby stwierdzić, kiedy coś jest nie tak, i podjąć działania, gdy czujesz zagrożenie.
Niniejszy Internetowy Przewodnik Bezpieczeństwa wskazał kluczowe obszary, na które należy zwracać uwagę oraz sposoby radzenia sobie z zagrożeniami. Ciesz się swoim czasem spędzonym online, ale pamiętaj, aby jednocześnie być bezpiecznym i ostrożnym!
Koniec
